Od listopada do listopada

narodowiec9

Od listopada do listopada

- Ostatni krol Polski Stanislaw August Poniatowski abdykowal w Grodnie 25.11.1795 r.

Listopad 1795 r. to koniec Polski - jak sie wydawalo wladcom w Berlinie, Petersburgu i Wiedniu - ostateczny.

Listopad 1918 r. ukazal, iz narod Polski jest zdolny do odbudowy wlasnego panstwa - czego mu wielu, nie tylko zaborcy, odmawialo.

Trzy czarne orly

Listopad 1795 r. poprzedza dluga walka o uratowanie niepodleglosci. Kiedy sie ona zaczela ?

Jeszcze mimo ogromnych strat ludzkich i materialnych wywolanych spustoszeniem Polski w drugiej polowie XVII w. przez najazdy szwedzkie, moskiewski, tureckie, wojny z Brandenburgia i Siedmiogrodem a takze rebelia Chmielnickiego i wojnami kozackimi, Polska byla liczacym sie panstwem w Europie.

Najlepszym tego dowodem sa lata panowania Jana III Sobieskiego i spektakularne zwycieztwo nad Turkami pod Wiedniem (12.09.1683 r.). Nawet pierwsze lata panowania Augosta II Wettyna (Sasa) nie rokowaly jeszcze katastrofy. Nastapila ona w toku wojny polnocnej, kiedy ambitny ale krotkowzroczny krol szwedzki Karol XII poniosl druzgoczaca kleske w wojnie z Rosja Piotra I.

Bitwa pod Poltawa (27.06.1709 r.) to poczatek imperialnego, mocarstwowego pochodu Rosji przez Europe. Na drodze rosyjskiego imperializmu znalazla sie Polska. Rok 1709 mozna uznac za poczatek dominacji rosyjskiej i stopniowego ograniczania naszej suwerennosci.

Zwyciestwo Piotra I umozliwilo powrot do wladzy w Polsce - usunietego przez Karola XII - Augusta II. Oczywiscie za te przysluge krol stal sie nierownouprawnionym "sojusznikiem" cara Rosji.

W 1710 r. sejm polski ratyfikowal, po 24 latach, podpisany w Moskwie tzw. traktat Grzymultowskiego, w ktorym Polska zrzekla sie Kijowa i Smolenska.

W 1717 r. przychodza decyzje ograniczjace obronnosc i sile militarna Polski.

W 1732 r. zaistnialo po raz pierwszy porozumienie "trzech czarnych orlow" - austriacko-pruso-rosyjskie - ograniczajace de facto suwerennosc Polski. Zapewniala to obecnosc w Polsce wojsk rosyjskich - oczywiscie sojuszniczych.

Bar i Targowica

Glebokie i tragiczne przezycia kolejnych pokolen wstrzasanych od 1648 r. nieustannymi wojnami, najazdami i rabunkami, ale takze epidemiami, glodem i tym podobnymi dramatami sprawily, ze dazenie do spokoju za wszelka cene stalo sie powszechne. Znikla wiara w mozliwosc skutecznej walki o prawa polskie.

Tym bardziej mozemy z szacunkiem wspomniec tych, ktorzy 29.02. 1768 r. zawiazali w Barze na Podolu konfederacje - zwana od miejsca zawiazania - Konfederacja Barska.

Byl to poczatek walki o suwerennosc i niepodleglosc. Tej walki o rzeczywista, autentyczna niepodleglosc kolejne etapy to Sejm Wielki (1778-1792), Konstytucja 3 Maja (1791 r.), powstanie Kosciuszkowskie (24.03.1794 r.).

Ale te same lata to takze zaprzanstwo, jurgieltnictwo, obojetnosc na losy ojczyzny. W historie ostatnich lat Rzeczpospolitej wpisal sie nie tylko Bar i Raclawice, takze potworna zdrada w Targowicy i Maciejowice.

Dazenia niepodleglosciowe przerazily mocarstwa, ktore ustanowily swoje zwierzchnictwo nad Polska. Krol Prus Fryderyk II, uwielbiany przez caryce Katarzyne - Niemke z pochodzenia - zdolal przekonac Rosje do ostatecznego zniszczenia Polski jako odrebnego panstwa. Przy okazji ujawnila sie cala perfidia polityki pruskiej, ktora ludzac politykow polskich sojuszem, rownoczesnie w rozmowach z Moskwa przygotowywala kolejne rozbiory Polski. W listopadzie 1795 r. na Polske zapadl wyrok trzech "czarnych orlow".

Miedzy rozpacza a nadzieja

Narod polski nigdy nie pogodzil sie z utrata niepodleglosci. Lata 1795-1918 byly wypelnione zmaganiami o odbudowe niepodleglego panstwa. Ale prawda jest takze fakt, ze te zmagania prowadzila tylko czesc narodu - najbardziej dynamicznie myslaca. Bardzo wielu ludzi, szczegolnie po upadku kolejnego powstania, myslalo konformistycznie, dazylo do przystosowania sie do zaistnialej rzeczywistosci. Co najwyzej trwania w polskosci, juz taka postawe uwazajac za szczyt mozliwosci patriotycznych.

Ci, ktorzy wzniecali powstania i zrywy niepodleglosciowe, po klesce byli czesto odsadzani od czci i wiary. Dobrze jeszcze, jezeli uwazano ich za glupcow lub awanturnikow, a nie za zdrajcow, sprzedawczykow, szkodnikow. O tym, patrzac z perspektywy lat walki o niepodleglosc, musimy takze pamietac.

Po trzecim rozbiorze Polski spoleczenstwo polskie w ogromnej wiekszosci pogodzilo sie z zaistniala sytuacja. Brutalnosc najezdzcow i zaborcow, czego symbolem byla dokonana przez Rosja rzez Pragi, przerazila obroncow niepodleglosci.

Znalezli sie jednak nieliczni, zdeterminowani rozpacza, ktorzy juz w 1796 r. rozmaite dzialania podjeli. Jak na przyklad Franciszek Gorzkowski czy Joachim Denisko. Ale nowa forma oporu, o zupelnie innym niz sporadyczne wystapienia w kraju charakterze, rodzi sie wsrod emigrantow - uchodzcow z Polski po klesce powstania kosciuszkowskiego. W styczniu 1797 r. gen. Jan Henryk Dabrowski podpisal za aprobata wschodzacej gwiazdy rewolucji francuskiej Napoleona Bonepartego konwencje o utworzeniu legionow polskich we Wloszech. Fakt zaistnienia u boku Francji legionow Dabrowskiego sklonil zaborcow do podpisania konwencji Petersburskiej (26.01.1797 r.), ze nigdy nie dopuszcza do odbudowania panstwa polskiego.

Napoleon czy Aleksander

Rozpoczyna sie epopea legionow.

- Bog jest z Napoleonem, Napoleon z nami - napisal pozniej o tych czasach Adam Mickiewicz. Takie bylo przekonanie coraz wiekszej liczby Polakow myslacych o odzyskaniu niepodleglosci.

Cesarz Napoleo Bonaparte realizowal imperialne cele Francji, poslugujac sie sprawa Polska jak atutem swojej polityki. Dopiero zwyciestwa napoleonskie w wojnie z Prusami i Rosja w 1806 r., wkroczenie Francuzow na ziemie polskie, pierwsze powstania wielkopolskie, zaowocowaly utworzeniem quasi niepodleglego panstwa na ziemiach polskich - Ksiestwa Warszawskiego (07.07.1807 r.). Panstewko to powstalo na mocy wspolnego postanowienia w Tylzy cesarza Francji i cesarza Rosji. Po smierci Katarzyny II wladcy Rosji zmienili bowiem nieco stosunek do Polski.

W szczegolnosci car Aleksander I, zaprzyjazniony z ksieciem Adamem Czartoryskim, dostrzegl niebespieczenstwo dla Rosji w postaci Polski zwiazanej sojuszem z Francja. Ta polityka zaowocowala po klesce Napoleona powstaniem w czasie Kongresu Wiedenskiego (1815 r.) - mimo grymasow pruskich, ale takze angielskich - Krolestwa Polskiego, zwiazanego unia personalna z Rosja.

Wyczarpani dlugoletnimi wojnami napoleonskimi Polacy przyjeli fakt utworzenia Krolestwa z ulga i radoscia. Swiadczy o tym najlepiej napisany na czesc cara Aleksandra I przez Alojzego Felinskiego hymn na rocznice ogloszenia Krolestwa Polskiego "Boze cos Polske".

Utworzenie przez Kongres Wiedenski Krolestwa Polskiego przywrocilo wprawdzie na mapie Europy nazwe Polska, nie spelnialo jednak polskich nadziei. Bylo raczej symbolicznym, anie faktycznym panstwem polskim, calkowicie zaleznym od Rosji. Nicwiec dziwnego, ze kolejne pokolenie Polakow, otrzasnawszy sie po kleskach okresu napoleonskiego, zaczelo marzyc o odbudowie prawdziwej Polski.

Powstan Polsko, skrusz kajdany

Idylla w stosunkach polsko rosyjskich trwala krotko. Juz w poczatkach lat dwudziestych XIX wieku tworza sie tajne polskie zwiazki patriotyczne,ktorych symbolem stal sie Walerian Lukasinski. Zaostrzenie dyktatu rosyjskiego zarowno w Krolestwie Polskim, jak i na tzw. ziemiach zabranych, wlaczonych do Cesarstwa Rosyjskiego w wyniku rozbiorow, szczegolnie po smierci Aleksandra I i objeciu tronu rosyjskiego przez zdecydowanie wielkorosyjskiego szowiniste imperatora Mikolaja I, coraz bardziej pogarsza stosunki polsko-rosyjskie. Doprowadza to do powstania listopadowego (29.11.1830 r.). Wojna polsko rosyjska w 1831 r. konczy sie kleska polska i zalamaniem sie na szereg lat prorosyjskich tendencji wsrod czesci spoleczenstwa polskiego.

Zmienia sie takze polityka Rosji wobec Polski. Takze ze wzgledu na pomoc, jaka w zdlawieniu polskiego powstania udzielili Rosji pozostali zaborcy. Nastepuje radykalne ograniczenie polskich instytucji w Krolestwie Kongresowym. Szczegolnie dotkliwe jest zlikwidowanie armii polskiej i poddanie Krolestwa pod nadzor - do 1856 r. - namiestnika Iwana Paskiewicza.

Rozpoczyna sie na masowa skale rusyfikacja ziem dawnej Rzeczpospolitej zagarnietych przez Rosje. To wlasnie wtedy ukazem cara Mikolaja w latach 1832-34 wysiedlono z Podola i Wolynia w glab Rosji kilkanascie tysiecy rodzin polskich. W rosji zlikwidowano kosciol grecko-katolicki. W 1839 r. drastycznie ograniczono mozliwosci egzystencji Kosciola rzymsko-katolickiego.

W krwawym polu srebrne ptasze

Wojna krymska - pierwsza od czasow napoleonskich militarna porazka Rosji, smierc Mikolaja I i objecie tronu przez Aleksandra II wzbudzily pewne nadzieje poprawy sytuacji w Krolestwie Polskim i losu Polakow w Rosji. Probe polityki ugodowej podjal po smierci Paskiewicza margrabia Aleksander Wielopolski. Jednak Rosja nie chciala nawet slyszec o przywroceniu Krolestwu Polskiemu statusu z lat 1815-1832. Co najwyzej godzila sie na nieznaczne poszerzenie zakresu polskiego samorzadu cywilnego.

Takie pseudo-ustepstwa Rosji nie mogly zadowolic patriotycznej czesci spoleczenstwa polskiego, nawet tych, ktorzy chcieli jakiegos rozsadnego porozumienia polsko-rosyjskiego. Od roku 1860 rozpoczyna sie nowa fala polskich przygotowan do kolejnego zbrojnego powstania, ktore wybuchlo 22.01.1863 r.

Powstanie styczniowe to szczegolny etap w walce o niepodleglosc Polski. Mialo ono glebokie reperkusje w swiadomosci narodowej. Jego upadek zapoczatkowal czterdziestoletni okres pragmatyzmu, pozytywizmu, odejscia od marzen powstanczych na rzecz trwania. Niemale byly w tym czasie takze postepy rusyfikacji.

Rodzily sie nowe kierunki mysli politycznej i narodowej: nowoczesny Polski nacjonalizm i nowoczesne nacjonalizmy narodow dawnej Rzeczypospolitej. Na polska swiadomosc polityczna powazny wplyw zaczyna wywierac socjalizm. Buntownicy konca XIX wieku to socjalisci. Wsrod nich Jozef Pilsudski.

Zwyciestwo Prus nad Austria w rozgrywce o Niemcy, a w szczegolnosci zwycieska dlaPrus wojna z Francja w 1870 r. i proklamowanie w Wersalu, w 1871 r. cesarstwa niemieckiego, staje sie przelomem dla orientacji politycznej Europy. Jeszcze w czasie panowania cara Aleksandra I stosunki miedzy Rosja a Niemcami byly nie tylko poprawne, ale wrecz przyjacielskie.

Otto Bismarck, nieprzejednany wrog Polski, widzial koniecznosc sojusz z Rosja dla wytepienia Polakow, tego - jak pisal - narodu, zagrazajacego egzystencji Europy. Podobnie mysleli wowczas najwybitniejsi przedstawiciele elit rosyjskich. Jednak dynamiczny rozwoj Niemiec i ich ekspansja w rozmaitych czesciach swiata powoduje powoli reorientacje polityczna. W 1892 r. zostala podpisana francusko-rosyjska konwencja wojskowa. Oznacza to zasadniczy zwrot w sytuacji Europejskiej. Tworza sie dwa przeciwstawne bloki - Trojprzymierze oraz Trojporozumienie, nazwane Ententa.

U progu niepodleglosci

Perspektywa konfliktu zaborcow ozywia polskie dazenia niepodleglosciowe. Na nowo kwestia polska wraca na arene dyplomatyczna Europy. Alianci Rosji uwazaja ja konsekwentnie za wewnetrzna sprawe rosyjska. Ale dyskretnie naklaniaja Rosje na zmiane polityki wobec Polakow. Zmiane rzeczywiscie rokuje objecie tronu przez nowego cara, Mikolaja II, w listopadzie 1894 r. Rodzi sie ponownie w spoleczenstwie polskim zarowno koncepcja walki zbrojnej, ktora dojrzewa na fali wydarzen w Rosji w latach 1905-1908, a ktorej najwybitniejszym reprezentantem staje sie Jozef Pilsudski, i koncepcja szukania porozumienia z Rosjam, dla zjednoczenia najpierw ziem polskich, a potem calkowitego uniezaleznienia sie od Rosji, reprezentowana glownie przez Romana Dmowskiego.

Wplyw na polskie plany odbudowy panstwowosci maja takze srodowiska polskie zorientowane na wspolprace z monarchia Habsburgow. Mysl o przeksztalceniu dualistycznej monarchii Austro-Wegier w trialistyczna (Austria-Polska-Wegry) znajduje licznych zwolennikow w zaborze austriackim.

Listopad Niepodleglosci

W poczatkach XX wieku wola narodu polskiego, czyn zbrojny, ktory staje sie marzeniem mlodziezy polskiej i sprzyjajaca koniunktura polityczna nareszcie tworza realne szanse na niepodleglosc.

Marzenia staja sie rzeczywistoscia. 1.08.1914 r., "wiosna ludow", o ktora prosil Boga Adam Mickiewicz, stala sie faktem. Na polu walki, a takze na polu zmagan dyplomatycznych kwestia polska krok po kroku toruje sobie droge do decydujacego roztrzygniecia. Od pierwszych manifestow mocarstw walczacych w pierwszej wojnie swiatowej, od pierwszych walk legionow na ziemiach polskich i Bajonczykow we Francji staje sie jasne, ze Polska zaistnieje. Jest tylko pytanie - jak i jaki beda jej granice.

6 sierpnia 1914 r., dokladnie piecdziesiat lat po straceniu przez Rosjan czlonkow powstanczego rzadu narodowego, pierwsza Kompania Kadrowa przekroczyla granice zaborow austriackiego i rosyjskiego.

Garstka tych, ktorzy "na stos rzucili swoj zycia los" rosla i potezniala. Pilsudczycy, Dowborczycy, Hallerczycy pod koniec 1918 r. tworzyli juz liczaca sie armie polska. Wladcy zaborczych mocarstw, zmuszeni okolicznosciami, stopniowo nadawali kwestii polskiej coraz wieksze znaczenie.

Ojciec Swiety Benedykt XV i prezydent Stanow Zjednoczonych Woodraw Wilson uznali, ze nie moze byc pokoju w Europie i w swiecie bez odbudowy niepodleglej Polski.

Kierowany przez Romana Dmowskiego Komitet Narodowy Polski w Paryzu stal sie juz od 20.09.1917 r. oficjalna reprezentacja Polski przy mocarstwach Ententy, a tym samym Polska stala sie tych mocarstw panstwem sojuszniczym.

Wreszcie przychodzi Listopad Niepodleglosci.

11.11.1918 r. Jozef Pilsudski z upowaznienia Rady Regencyjnej obejmuje dowodztwo nad tworzaca sie w kraju armia polska, a 14.11.1918 r. przejmuje w kraju kierownictwo polskiej walki o niepodleglosc.

Polska niepodlegla staje sie faktem.